Powszechną praktyką w instytucjach bankowych jest zabezpieczenie kredytu lub pożyczki. Związane jest to z tym, że bank chce mieć jakąś formę zabezpieczenia na wypadek, gdyby dłużnik nie wywiązał się ze swoich zobowiązań. Takie zabezpieczenie może przybrać wiele form np. poręczenia, zastawu rejestrowego, hipoteki albo cesji.
Przelew wierzytelności, inaczej zwany cesją polega na tym, że wierzyciel (uprawniony), bez zgody dłużnika zbywa swoje roszczenie na rzecz osoby trzeciej. Cesja jest niemożliwa jeśli sprzeciwia się jej ustawa, sama umowa albo właściwość zobowiązania. Na nabywcę wierzytelności przechodzą także wszystkie związane z nią prawa, w tym roszczenie o zaległe odsetki.
W skutek zawarcia umowy cesji bank ma prawo do zaspokojenia swoich roszczeń wobec dłużnika ( kredytobiorcy, pożyczkobiorcy etc.) z jego praw, które mu przysługiwały wobec innego podmiotu, jeśli ten nie wywiąże się ze swoich zobowiązań wobec banku np. nie spłaci kredytu albo nie zwróci pożyczki.
Jako typowy przykład cesji wierzytelności na zabezpieczenie można wskazać sytuację, w której to bank udzielając kredytu na zakup mieszkania ustanawia hipotekę na nieruchomości kredytobiorcy. Szacując ryzyko, bank dochodzi do wniosku, że sama hipoteka jest niewystarczającym zabezpieczeniem. Zdarzenie losowe takie jak pożar spowoduje, że bank nie zaspokoi swojego roszczenia względem dłużnika. Dlatego, aby się zabezpieczyć w większym stopniu, umowa kredytowa z bankiem często przewiduje także obowiązek ubezpieczenia mieszkania przez kredytobiorcę i dokonania cesji swojej wierzytelności wynikającej z umowy ubezpieczenia, która przysługuje kredytobiorcy, na rzecz banku. W takiej sytuacji to sam kredytobiorca jest osobą płacącą składki, ale w przypadku pożaru bankowi przysługuje prawo do odszkodowania od ubezpieczyciela.
Kto jest kim?
Dotychczasowy właściciel uprawnień (np. ubezpieczony) zwany jest cedentem, z kolei nabywca tych uprawnień od właściciela (np. bank) to cesjonariusz.
Jak wygląda umowa cesji?
Kodeks cywilny wskazuje, że wierzytelność może zostać przelana nie tylko w drodze samej umowy cesji. Mogą to być także umowa sprzedaży, darowizny, zamiany bądź inna umowa, której przedmiotem jest przeniesienie wierzytelności na nabywcę. Zasada ta nie ma zastosowania jeśli ustawa albo same strony umowy wskażą inaczej. Taka umowa jest wtedy pozbawiona skutku rozporządzającego.
Pozostaje jedynie zobowiązanie do przeniesienia wierzytelności przez cedenta.
Dla umowy cesji nie jest wymagana forma pisemna. Przepisy wskazują tylko, że w sytuacji, gdy sama wierzytelność jest stwierdzona pismem, to także umowa cesji powinna być zawarta na piśmie. Brak takiej formy nie powoduje jednak, że taki przelew wierzytelności jest nieważny. Forma pisemna jest wymagana jedynie dla celów dowodowych (ad probationem).
Co może być przedmiotem cesji?
Przedmiotem cesji może być każde zobowiązanie, jeśli nie sprzeciwia się temu ustawa, umowa stron albo właściwość zobowiązania. Oznacza to, że nawet zobowiązanie przedawnione może być przedmiotem cesji (istotne z punktu widzenia dłużników, których zobowiązaniami handluje np. bank albo inna instytucja). Przelać można także wierzytelności zabezpieczone hipoteką (wymagany jest jednak wpis w księdze wieczystej).
Przedmiotem cesji może być także wierzytelność przyszła. Jedynym warunkiem jest, aby w umowie cesji wyraźnie określono tytuł powstania wierzytelności oraz osoby dłużnika i wierzyciela.
Wyłączenia ustawowe w zakresie przelewu wierzytelności
Przepisy określają wierzytelności, które z mocy prawa nie mogą być przedmiotem cesji. Są to wierzytelności, które są niezbywalne. Jako przykład można wskazać wynagrodzenie za pracę. Art. 84 kodeksu pracy stanowi, że „Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę.”
Oprócz wynagrodzenia można wskazać także takie wierzytelności jak roszczenia za szkodę na osobie, prawo odkupu, prawo pierwokupu czy prawo dożywocia.
W związku z powyższym, jeśli zdarzy się, że bank będzie wymagał dokonania cesji na zabezpieczenie jakiejś z niezbywalnych wierzytelności, to po prostu będzie to praktyka niezgodna z prawem. Uprawniony do wynagrodzenia za pracę, do dokonania pierwokupu czy odkupu nie może tego prawa przelać na inny podmiot. W efekcie taki przelew wierzytelności nie wywoła żadnych skutków. Jak wygląda sytuacja dłużnika?
Sam dłużnik nie jest stroną umowy cesji. Można dokonać przelewu wierzytelności bez jego zgody, chyba, że umownie stwierdzono, że nie można dokonać cesji wierzytelności bez zgody dłużnika. Ograniczenie to jest nieskuteczne, jeśli w piśmie stwierdzającym wierzytelność nie ma wzmianki o wymaganej zgodzie dłużnika, chyba że cesjonariusz wiedział o tym ograniczeniu.
Dłużnik może potrącić z przelanej wierzytelności inną wierzytelność, która przysługuje mu względem cedenta. Ma taką możliwość nawet wtedy, gdy jego wierzytelność stanie się wymagalna po otrzymaniu zawiadomienia o dokonanej cesji. Prawo to nie dotyczy wierzytelności, które stały się wymagalne później niż wierzytelność będąca przedmiotem cesji.
Jeśli nie poinformowano dłużnika o przelewie wierzytelności to może on spełnić świadczenie do rąk dotychczasowego właściciela (chyba że dłużnik o dokonanej cesji dowiedział się w inny sposób).
Podsumowanie
Cesja stanowi narzędzie używane bardzo często zarówno przez osoby fizyczne jak i przedsiębiorstwa. Podpisując umowę z bankiem należy sprawdzić czy forma zabezpieczenia jakiej domaga się bank jest dopuszczalna przez przepisy prawa. Wielokrotnie zdarza się, ze banki domagają się cesji np. wynagrodzenia za pracę, co zgodnie z przepisami art. 84 kodeksu pracy jest niezgodne z prawem.