Aby wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej mógł zostać uwzględniony przez sąd, zaistnieć muszą niezbędne ku temu okoliczności. Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej można podzielić na dwie grupy:
I. przesłanki pozytywne – muszą zaistnieć, by dłużnik uzyskał legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej;
II. przesłanki negatywne – ich wystąpienie co do zasady spowoduje oddalenie wniosku przez sąd.
- Do pierwszej grupy przesłanek należy zaliczyć posiadanie przez dłużnika co najmniej jednego wierzyciela dysponującego względem niego roszczeniem pieniężnym.
Kolejną przesłanką pozytywną jest niewypłacalność dłużnika. Według przepisów prawa upadłościowego osoba niewypłacalna, to taka, która utraciła zdolność regulowania swoich wymagalnych zobowiązań. Stan ten musi utrzymywać się przez co najmniej trzy miesiące. Zgodnie z art. 10 i 11 ust. 1 PrUpad. nie jest możliwe ogłoszenie upadłości konsumenckiej w stosunku do osoby wypłacalnej. Umorzenie zobowiązań dłużnika, który jest wypłacalny, skutkowałoby jego bezpodstawnym uprzywilejowaniem oraz nieuzasadnionym pokrzywdzeniem wierzycieli.
Wnioskodawca musi posiadać również tzw. konsumencką zdolność upadłościową. W obecnym ustawodawstwie wniosek o ogłoszenie upadłości może zostać złożony przez osobę fizyczną:
- która nie prowadzi działalności gospodarczej (art. 4911 PrUpad);
- która prowadzi gospodarstwo rolne, nie prowadząc jednocześnie innej działalności gospodarczej lub zawodowej (art. 6 pkt. 5 PrUpad).
- Do przesłanek negatywnych ogłoszenia upadłości konsumenckiej należą okoliczności, których zaistnienie powoduje oddalenie wniosku przez sąd upadłościowy.
Przede wszystkim sąd oddala wniosek w sytuacji, gdy dłużnik swoimi działaniami przyczynił się do niewypłacalności i/lub w dużym stopniu wpłynął na zwiększenie jej stopnia umyślnie albo w wyniku rażącego niedbalstwa.
Wina umyślna (umyślność działania) występuje wówczas, kiedy dłużnik działa w świadomym zamiarze. Zgodnie ze stanowiskiem zawartym w post. SO w Szczecinie z 29.04.2016 r. (VIII Gz 16/16, niepubl.) – wina umyślna dotyczy dłużnika, który zaciągnął kilka kredytów wiedząc, że może stracić źródła dochodu, a pozyskane środki roztrwonił lub przeniósł na osoby trzecie, po czym złożył wniosek oddłużeniowy.
Przez rażące niedbalstwo rozumie się niedochowanie należytej staranności, która wymagana jest w danej sytuacji. Za przykład wystąpienia rażącego niedbalstwa można uznać zaciągnięcie przez dłużnika pożyczek, które w czasie ich udzielenia znacznie przekraczają jego dochody, a brak jest perspektyw na polepszenie się jego sytuacji materialnej. W danej sytuacji dłużnik nie postąpił roztropnie, gdyż tylko dodatkowe pożyczki umożliwią mu uregulowanie zaciągniętych zobowiązań.
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zostanie przez sąd oddalony, jeżeli w ciągu dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:
- było już prowadzone postępowanie upadłości konsumenckiej i zostało ono umorzone z przyczyn innych niż na sam wniosek dłużnika,
- uchylony został ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli z powodu niewykonywania przez upadłego ustalonych w nim obowiązków,
- dłużnik będący byłym przedsiębiorcą i będąc do tego zobowiązany, nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości (gospodarczej, przedsiębiorcy),
- wobec dłużnika został wydany wyrok na podstawie art. 527 KC, czyli czynność prawną wnioskodawcy uznano za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli,
- postępowanie upadłościowe było już prowadzone w stosunku do dłużnika i umorzono w nim całość lub część jego zobowiązań.
Następną przesłanką, której wystąpienie skutkuje oddaleniem wniosku przez sąd, jest nierzetelność w zachowaniu się dłużnika na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Sąd oddala wniosek, jeżeli informacje wskazane przez wnioskodawcę są nieprawdziwe bądź niezupełne. Dotyczy to treści wniosku o ogłoszenie upadłości oraz załączników.
Wyżej wymienione przesłanki negatywne nie mają bezwzględnego charakteru. Pomimo wystąpienia którejkolwiek z nich sąd może oddłużyć konsumenta, jeśli przemawiają za tym względy słuszności lub względy humanitarne.
