Termin względów słuszności i względów humanitarnych nie został wyjaśniony w ustawie. Pojęcia te należą do grupy tzw. klauzul generalnych, pojęć wartościujących, które odwołując się do wartości pozaprawnych, dają sądowi swoistą swobodę decyzyjną.
Brak definicji oraz nieostre znaczenie mogą powodować problemy interpretacyjne, dlatego też niniejszy artykuł dotyczyć będzie wyjaśnienia pojęcia “względów humanitarnych”.
Wyrażenie “względy humanitarne” zalicza się do kategorii metaprawnej i ma związek z podstawowymi oraz pierwotnymi wartościami moralnymi. Humanitas po łacinie oznacza m.in. człowieczeństwo, ludzkość, przystępność.
Podczas gdy, względy słuszności dotyczą podstawowych norm moralnych, jak i dobrych obyczajów, względy humanitarne odnoszą się do okoliczności, które dotyczą osoby dłużnika. Sąd ocenia i bierze pod uwagę skutki ewentualnego nieprzeprowadzenia postępowania upadłościowego w danej sprawie. Stwierdza stopień dotkliwości tych skutków, cały czas mając na uwadze osobiste warunki dłużnika.
Ustawodawca niedefiniując w przepisach pojęcia względów humanitarnych zapewnił sądowi wielkie pole do interpretacji tak ważnych decyzji. Dał też możliwość i szansę wnioskodawcom, będącym byłymi przedsiębiorcami, by zasadność ich oddłużenia została dobrze uargumentowana. Dotyczy to przede wszystkim zrozumienia przez dłużnika sytuacji, w której się znalazł. Przy analizie względów słusznościowych, jak i humanitarnych, postawa wnioskodawcy ma fundamentalne znaczenie. Dłużnik, który zazwyczaj w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości przesłuchiwany jest na rozprawie, ma możliwość przedstawienia sądowi swoich racji. Może wskazać i uwypuklić swoją sytuację, uargumentować, dlaczego akurat wobec niego sąd powinien zastosować tzw. klauzulę rozsądku.
W przepisach o upadłości konsumenckiej względy humanitarne są związane ściśle z osobą dłużnika, jego sytuacją zdrowotną, rodzinną, bytową. Rozważając ogłoszenie upadłości ze względów humanitarnych, sąd winien ustosunkować się do czci dłużnika, poszanowania jego godności. Powody humanitarne mają ścisły związek z osobą dłużnika w momencie orzekania, mniej natomiast z jego przeszłością.
Względy humanitarne mogą powodować sporo zastrzeżeń i wątpliwości interpretacyjnych. Przemawiają one za ogłoszeniem upadłości i umorzeniem zobowiązań, jeśli umożliwiłoby to zachowanie albo przywrócenie dłużnikowi godności jako istoty ludzkiej. Sąd winien też brać pod uwagę możliwość przywrócenia utraconego przez dłużnika poczucia własnej wartości, honoru, szacunku do samego siebie. Odnoszą się one do obowiązku zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka oraz zapobieżeniu przysparzania mu kolejnych, dodatkowych cierpień. Przykładowo, do względów humanitarnych, które przemawiają za oddłużeniem, należą: choroba dłużnika, bezdomność, kalectwo, depresja, upośledzenie, konieczność leczenia, samotne wychowywanie dziecka czy konieczność utrzymania przez dłużnika rodziny wielodzietnej. Dodatkowym argumentem może być też wiek upadłego. Zarówno podeszły, jak i bardzo młody. Uznać należy, że do względów humanitarnych zakwalifikować można śmierć osoby bliskiej dla dłużnika ewentualnie opiekę nad taką osobą podczas choroby.
Źródła:
M. Medyński, B. Szczepkowska, R. Forysiak, Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości wbrew obowiązkowi jako negatywna przesłanka ogłoszenia upadłości konsumenckiej, DorR 2016, Nr 3.
P. Zimmerman, Prawo upadłościowe, prawo restrukturyzacyjne: komentarz, Warszawa 2018 r.
B. Szczepkowska, M. Medyński, Upadłość konsumencka byłego przedsiębiorcy lub menedżera, „Monitor Prawa Bankowego” 2016, nr 11.
