Podstawowym pojęciem związanym z upadłością jest tzw. masa upadłości. Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, po ogłoszeniu upadłości dłużnika, majątek należący do niego w dniu ogłoszenia upadłości staje się masą upadłości. W skład masy upadłości wchodzi także majątek nabyty już po ogłoszeniu upadłości, w toku postępowania upadłościowego.
Czym jest majątek?
W polskim prawie cywilnym nie ma określonej definicji majątku. W literaturze prawniczej przyjęło się, że majątek składa się z mienia, którym zgodnie z art. 44 kc jest własność i inne prawa majątkowe. Krótko mówiąc, mienie to wszystko to co stanowi o wartości majątku. Z kolei majątek obejmuje zarówno mienie jak i pasywa – czyli to co obciąża mienie. Jako pasywa można wskazać np. kredyt albo pożyczkę, dzięki której sfinansowaliśmy zakup samochodu, czy maszyn, dzięki którym przedsiębiorca może prowadzić swoją działalność i które w przeciwieństwie do kredytu czy pożyczki są mieniem, w tym przypadku aktywami.
Precyzując powyższe, w skład masy upadłości wchodzi ta część majątku, która ma jakąś wartość, dzięki której można zaspokoić wierzycieli, czyli mienie. Skutkiem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest utrata przez upadłego praw do korzystania z mienia wchodzącego w skład masy upadłości, zarządzania oraz rozporządzania nim. Nie ulega jednak zmianie prawo własności. Upadły jest wciąż właścicielem składnika mienia.
Określenie masy upadłości jest dokonywane w oparciu o spis inwentarza i spis należności, które sporządza syndyk. Według orzecznictwa sądów, są to oświadczenia wiedzy i mają one charakter jedynie deklaratoryjny. Ulegają stosownemu uzupełnianiu w toku postępowania (zob. wyr. SN z 18.10.2012 r., V CSK 405/11, Legalis).
Które składniki mienia nie wchodzą w skład masy upadłości?
Przepisy prawa upadłościowego wskazują, że składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości.
Oprócz powyższego, ustawa dodatkowo wymienia katalog składników mienia, które nie są włączane w skład masy upadłości. Są to mienie, które jest wyłączone od egzekucji na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego; wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu; kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom; środki pieniężne znajdujące się na rachunku będącym przedmiotem blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego w rozumieniu art. 119zg pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Dodatkowo to uchwała zgromadzenia wierzycieli może wyłączyć inne składniki majątku upadłego z masy upadłości.
Odnośnie składników majątku, które nie podlegają egzekucji na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 831), istnieje cały katalog wskazany w tym akcie prawnym.
Pierwsza grupa to ubranie codzienne, pościel oraz bielizna w liczbie niezbędnej dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu domowników oraz ubrania niezbędne do wykonywania zawodu lub pełnienia służby.
Druga grupa to zapasy jedzenia i opału niezbędne dla dłużnika i członków rodziny będących na jego utrzymaniu na okres jednego miesiąca.
Trzecią grupę stanowią jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów.
Czwarta grupa odnosi się do narzędzi i innych przedmiotów niezbędnych do osobistej pracy zarobkowej, a także surowców niezbędnych dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia (nie dotyczy to jednak pojazdów mechanicznych!).
W piątej grupie wskazano, iż w przypadku gdy dłużnik nie otrzymuje stałej płacy, wolne od egzekucji są środki niezbędne do utrzymania dla niego i jego rodziny przez okres dwóch tygodni.
Szósta grupa odnosi się do przedmiotów niezbędnych do nauki, papierów osobistych, odznaczeń i przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmiotów codziennego użytku, które mogą być sprzedane jedynie znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają wartość jedynie użytkową. Ostatnia grupa wyłącza z egzekucji przedmioty niezbędne dla dłużnika lub członków jego rodziny ze względu na niepełnosprawność.
Kwestię wysokości wynagrodzenia niepodlegającą zajęciu określają przepisy kodeksu pracy w art. 87. W przypadku, gdy dłużnik jest obciążony zobowiązaniami alimentacyjnymi, jego wynagrodzenia może zostać zajęte do kwoty 3/5 całości wynagrodzenia pozostałego po odjęciu składek na Ubezpieczenia Społeczne oraz kwoty zaliczki na podatek dochodowy. W pozostałych przypadkach można zająć maksymalnie ½ wynagrodzenia pozostałego po odjęciu składek na Ubezpieczenia Społeczne oraz kwoty zaliczki na podatek dochodowy. Warto podkreślić, że w postępowaniu upadłościowym nie można umorzyć zobowiązań alimentacyjnych.
Ustawa wskazuje także, że w przypadku, gdy egzekwowane są kwoty na inne zobowiązania niż alimentacyjne, wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Ograniczenie to dotyczy zatrudnionych na pełen etat. Jeśli ktoś pracuje mniej, kwota ta będzie proporcjonalnie zmniejszona. W związku z powyższym, można zająć maksymalnie ½ wynagrodzenia, ale pod warunkiem, że wynagrodzenie to po zajęciu nie będzie niższe niż tzw. minimalna krajowa.
Jeśli dochodzi do zbiegu zobowiązań alimentacyjnych jak i niealimentacyjnych, obowiązuje limit przewidziany przy zobowiązaniach alimentacyjnych – możliwość zajęcia 3/5 wynagrodzenia.
W sytuacji, gdy upadły nie ma zaległości w spłacie alimentów, uprawniony do ich otrzymywania będzie otrzymywał je w dalszym ciągu, z tą różnicą, że będzie je przekazywał syndyk zamiast upadłego. Wystarczy okazać syndykowi tytuł wykonawczy, z którego wynika, że takie alimenty przysługują uprawnionemu. Inaczej sytuacja wygląda, gdy upadły posiada zaległości w płaceniu alimentów. Tutaj trzeba zgłosić stosowne roszczenie sędziemu-komisarzowi na odpowiednim formularzu. Po uwzględnieniu ich na liście wierzytelności, zaległości te będą regulowane na podstawie planu spłaty, z tym że mają pierwszeństwo przed innymi długami (ale nie mają pierwszeństwa przed kosztami postępowania i alimentami bieżącymi).
Jeśli chodzi o dochody z rent i emerytur, syndyk musi pozostawić kwotę odpowiadającej 75 % minimalnych świadczeń tego typu. W 2018 r. najniższa emerytura wynosi 1 029.8 zł brutto, więc syndyk musi pozostawić kwotę 772.35 zł brutto, z kolei najniższa renta to 772.35 zł brutto, więc syndyk jest zobowiązany do pozostawienia kwoty 579.27 zł brutto.
